Liệu pháp nội tiết tố trong việc điều trị ung thư

Liệu pháp nội tiết đang trở thành một trong những phương pháp y học hiện đại được ứng dụng rộng rãi để điều trị các vấn đề liên quan đến hormone. Từ mãn kinh, suy giảm testosterone đến các bệnh lý phức tạp như ung thư, liệu pháp này mang lại hy vọng cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Liệu pháp nội tiết là gì?

Liệu pháp nội tiết (Hormone Therapy – HT) là phương pháp sử dụng hormone tổng hợp hoặc tự nhiên để điều chỉnh mức nội tiết tố trong cơ thể khi chúng bị thiếu hụt, dư thừa hoặc mất cân bằng. Hormone là các chất hóa học do các tuyến nội tiết (như tuyến giáp, tuyến thượng thận, buồng trứng, tinh hoàn) tiết ra, đóng vai trò điều hòa nhiều chức năng như trao đổi chất, sinh sản, tăng trưởng, và tâm trạng.

Liệu pháp nội tiết hoạt động như thế nào?

Tùy thuộc vào mục tiêu điều trị, liệu pháp nội tiết có thể được thực hiện qua các cách sau:

• Bổ sung hormone: Ví dụ, cung cấp estrogen cho phụ nữ mãn kinh hoặc testosterone cho nam giới bị suy giảm nội tiết.
• Ức chế hormone: Sử dụng thuốc để giảm sản xuất hormone trong các bệnh như ung thư vú hoặc ung thư tuyến tiền liệt.
• Thay thế hormone: Áp dụng khi cơ thể không tự sản xuất đủ hormone, chẳng hạn trong trường hợp suy tuyến giáp.

Phương pháp này thường được triển khai qua:

• Thuốc viên uống (như levothyroxine cho tuyến giáp).
• Miếng dán da hoặc gel bôi (thường dùng trong liệu pháp thay thế hormone – HRT).
• Tiêm hormone (như testosterone dạng tiêm bắp).
• Cấy ghép dưới da (dùng trong điều trị lâu dài).

Theo thống kê từ Endocrine Society (2022), khoảng 2 triệu phụ nữ tại Mỹ sử dụng liệu pháp thay thế hormone mỗi năm để giảm triệu chứng mãn kinh.

Ai cần đến liệu pháp nội tiết?

Liệu pháp nội tiết không phải là giải pháp chung cho mọi người. Nó thường được chỉ định trong các trường hợp sau:

• Phụ nữ mãn kinh: Đối phó với bốc hỏa, đổ mồ hôi đêm, khô âm đạo, và nguy cơ loãng xương.
• Nam giới suy giảm testosterone: Mệt mỏi, giảm ham muốn, mất cơ bắp do tuổi tác hoặc bệnh lý.
• Người bị rối loạn tuyến giáp: Suy giáp (thiếu hormone tuyến giáp) hoặc cường giáp (dư thừa hormone).
• Bệnh nhân ung thư nhạy cảm hormone: Ung thư vú, tuyến tiền liệt cần kiểm soát mức estrogen hoặc testosterone.
• Trẻ em và thanh thiếu niên: Điều trị dậy thì sớm hoặc chậm do rối loạn nội tiết.

Lợi ích và rủi ro của liệu pháp nội tiết là gì?

Liệu pháp nội tiết mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đi kèm rủi ro. Dưới đây là phân tích chi tiết:

Lợi ích của liệu pháp nội tiết

• Cải thiện triệu chứng mãn kinh: Giảm tới 75% tần suất bốc hỏa ở phụ nữ mãn kinh (theo nghiên cứu từ NIH, 2021).
• Tăng cường sức khỏe xương: Ngăn ngừa loãng xương, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh.
• Hỗ trợ sức khỏe sinh lý: Cải thiện ham muốn và chức năng tình dục ở cả nam và nữ.
• Kiểm soát bệnh lý: Hiệu quả trong điều trị ung thư hoặc rối loạn nội tiết phức tạp như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).

Rủi ro và tác dụng phụ của liệu pháp nội tiết

• Tăng nguy cơ huyết khối: Nghiên cứu từ WHI (Women’s Health Initiative, 2002) cho thấy phụ nữ dùng HRT tăng 41% nguy cơ đột quỵ.
• Ảnh hưởng tâm lý: Gây buồn nôn, đau đầu, hoặc thay đổi tâm trạng.
• Nguy cơ ung thư: Sử dụng estrogen không kiểm soát kéo dài có thể tăng nguy cơ ung thư vú (tỷ lệ 1,26 lần so với người không dùng, theo NCI, 2021).
• Phản ứng phụ khác: Chuột rút, sưng phù, hoặc rối loạn tiêu hóa.

Vì vậy, việc sử dụng liệu pháp nội tiết cần được cá nhân hóa và theo dõi định kỳ.

Các loại liệu pháp nội tiết phổ biến hiện nay là gì?

Dưới đây là các dạng liệu pháp nội tiết phổ biến, được ứng dụng tùy theo nhu cầu:

Liệu pháp thay thế hormone (HRT) cho mãn kinh

Khi bước vào giai đoạn mãn kinh, cơ thể phụ nữ giảm sản xuất estrogen và progesterone, gây ra nhiều triệu chứng khó chịu như bốc hỏa, mất ngủ, loãng xương, khô âm đạo và thay đổi tâm trạng. Liệu pháp thay thế hormone (HRT) được sử dụng để bổ sung các hormone bị thiếu hụt, giúp cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa loãng xương.

Các dạng HRT phổ biến

• Estrogen đơn thuần: Dành cho phụ nữ đã cắt bỏ tử cung, giúp kiểm soát triệu chứng mãn kinh mà không cần dùng thêm progesterone.
• Estrogen kết hợp Progesterone: Dành cho phụ nữ còn tử cung nhằm ngăn ngừa nguy cơ tăng sinh nội mạc tử cung hoặc ung thư nội mạc tử cung do estrogen đơn thuần gây ra.

Hình thức sử dụng

• Viên uống: Phổ biến nhất, dễ sử dụng nhưng có thể ảnh hưởng đến gan.
• Miếng dán da: Giúp hấp thu hormone qua da, ít ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.
• Gel bôi da: Tiện lợi và giảm tác dụng phụ so với viên uống.
• Vòng đặt âm đạo: Cung cấp estrogen tại chỗ, giảm khô âm đạo và cải thiện chức năng tình dục.

Lợi ích và rủi ro của HRT

• Lợi ích: Giảm các triệu chứng mãn kinh, cải thiện mật độ xương, giúp da mịn màng và ổn định tâm trạng.
• Rủi ro: Nếu sử dụng lâu dài, HRT có thể làm tăng nguy cơ ung thư vú, ung thư nội mạc tử cung, huyết khối tĩnh mạch và bệnh tim mạch. Do đó, theo Endocrine Society, thời gian khuyến nghị sử dụng HRT là dưới 5 năm, đặc biệt đối với phụ nữ dưới 60 tuổi.

Liệu pháp testosterone cho nam giới

Ở nam giới, testosterone đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì khối lượng cơ bắp, mật độ xương, sản xuất tinh trùng và chức năng tình dục. Khi nồng độ testosterone giảm do tuổi tác hoặc do bệnh lý suy sinh dục nam (hypogonadism), liệu pháp bổ sung testosterone có thể được chỉ định.

Triệu chứng của suy giảm testosterone

• Giảm ham muốn tình dục và rối loạn cương dương.
• Mệt mỏi kéo dài, giảm khối lượng cơ và tăng mỡ bụng.
• Trầm cảm, suy giảm nhận thức, mất tập trung.

Các dạng bổ sung testosterone

• Tiêm bắp: Cách phổ biến nhất, hiệu quả kéo dài nhưng có thể gây dao động nồng độ hormone.
• Gel bôi ngoài da: Dễ sử dụng nhưng cần tránh tiếp xúc da với người khác sau khi bôi.
• Miếng dán da: Giúp giải phóng testosterone liên tục trong ngày.

Lợi ích và hiệu quả

Theo Cleveland Clinic (2022), sau 3-6 tháng sử dụng, khoảng 60-70% nam giới cảm thấy cải thiện về năng lượng, ham muốn tình dục và sức mạnh cơ bắp. Ngoài ra, liệu pháp này còn hỗ trợ giảm nguy cơ loãng xương và trầm cảm.

Rủi ro khi sử dụng testosterone: Có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, phì đại tuyến tiền liệt và làm giảm sản xuất tinh trùng tự nhiên. Cần xét nghiệm testosterone máu định kỳ để điều chỉnh liều lượng phù hợp.

Điều trị hormone tuyến giáp

Tuyến giáp là cơ quan sản xuất các hormone quan trọng như thyroxine (T4) và triiodothyronine (T3), ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, nhiệt độ cơ thể và năng lượng. Khi tuyến giáp hoạt động không bình thường, có thể xảy ra hai tình trạng:

• Suy giáp: Tuyến giáp sản xuất quá ít hormone, gây mệt mỏi, tăng cân, trầm cảm và táo bón.
• Cường giáp: Tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone, gây sụt cân, tim đập nhanh, căng thẳng và run tay.

Các loại thuốc điều trị hormone tuyến giáp

Suy giáp:

• Levothyroxine (T4): Là liệu pháp phổ biến nhất, giúp bổ sung hormone thyroxine bị thiếu hụt.
• Liothyronine (T3): Được sử dụng trong một số trường hợp cần hiệu quả nhanh hơn.

Cường giáp:

• Methimazole: Giúp ức chế sản xuất hormone tuyến giáp.
• Propylthiouracil (PTU): Thường dùng khi bệnh nhân không dung nạp Methimazole hoặc trong thai kỳ.

Lưu ý khi sử dụng thuốc tuyến giáp

• Suy giáp: Cần uống Levothyroxine vào buổi sáng, lúc bụng đói, tránh dùng chung với canxi hoặc sắt để đảm bảo hấp thu tối đa.
• Cường giáp: Cần theo dõi chức năng gan vì Methimazole và PTU có thể gây tác dụng phụ lên gan.
• Xét nghiệm định kỳ: Xét nghiệm TSH và hormone tuyến giáp thường xuyên để điều chỉnh liều lượng phù hợp.

Liệu pháp hormone trong điều trị ung thư

Liệu pháp hormone là một trong những phương pháp điều trị ung thư hiệu quả, đặc biệt đối với các loại ung thư chịu ảnh hưởng bởi hormone như ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt. Phương pháp này hoạt động bằng cách can thiệp vào quá trình sản xuất hoặc tác động của hormone, giúp làm chậm hoặc ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư.

Một số loại ung thư phát triển mạnh hơn dưới tác động của hormone. Do đó, mục tiêu của liệu pháp hormone là:

• Giảm mức hormone trong cơ thể bằng cách ngăn chặn quá trình sản xuất.
• Ngăn chặn tác động của hormone bằng cách làm mất khả năng liên kết giữa hormone và tế bào ung thư.

Tùy vào loại ung thư và tình trạng bệnh nhân, bác sĩ có thể lựa chọn phương pháp phù hợp để đạt hiệu quả điều trị tối ưu. Liệu pháp hormone thường được áp dụng cho một số loại ung thư nhất định, trong đó phổ biến nhất là:

• Ung thư vú: Khoảng 70% các trường hợp ung thư vú có thụ thể hormone dương tính (ER+ hoặc PR+), tức là sự phát triển của khối u chịu ảnh hưởng bởi hormone estrogen hoặc progesterone. Trong trường hợp này, liệu pháp hormone được chỉ định để: Ngăn chặn estrogen kích thích sự phát triển của tế bào ung thư.  Giảm nguy cơ tái phát sau điều trị ban đầu.  Kéo dài thời gian sống cho bệnh nhân ung thư vú giai đoạn tiến triển. Các loại thuốc phổ biến:
  • Tamoxifen: Thuốc kháng estrogen, hoạt động bằng cách ngăn estrogen liên kết với tế bào ung thư.
  • Nhóm ức chế aromatase (Anastrozole, Letrozole, Exemestane): Giảm sản xuất estrogen trong cơ thể (chủ yếu dùng cho phụ nữ sau mãn kinh).
• Ung thư tuyến tiền liệt: Tuyến tiền liệt sản sinh và phát triển dưới tác động của hormone testosterone. Ở bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt, liệu pháp hormone giúp:  Làm chậm sự phát triển của khối u. Giảm kích thước khối u trước khi phẫu thuật hoặc xạ trị.  Kiểm soát bệnh ở giai đoạn tiến triển khi các phương pháp khác không còn hiệu quả. Các nhóm thuốc chính:
  • Chất chủ vận LHRH (Leuprolide, Goserelin): Làm giảm sản xuất testosterone, giúp ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư.
  • Chất đối kháng androgen (Bicalutamide, Enzalutamide): Ngăn chặn tác động của testosterone lên tế bào ung thư.

Theo thống kê từ Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (NCI, 2021):

• Ở bệnh nhân ung thư vú: Liệu pháp hormone giúp tăng tỷ lệ sống sót sau 5 năm lên đến 30% đối với bệnh nhân ung thư vú giai đoạn sớm có thụ thể hormone dương tính.
• Ở bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt: Liệu pháp hormone có thể giúp kéo dài thời gian sống và kiểm soát bệnh hiệu quả trong nhiều năm, đặc biệt ở bệnh nhân ung thư tuyến tiền liệt di căn.

Ngoài ra, khi kết hợp với các phương pháp điều trị khác như phẫu thuật, hóa trị hoặc xạ trị, liệu pháp hormone giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Mặc dù liệu pháp hormone mang lại nhiều lợi ích, nhưng bệnh nhân cũng có thể gặp phải một số tác dụng phụ, bao gồm:

• Ở phụ nữ dùng Tamoxifen hoặc thuốc ức chế aromatase: Cảm giác nóng bừng, loãng xương, mệt mỏi, tăng nguy cơ huyết khối.
• Ở nam giới dùng thuốc giảm testosterone: Giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương, mất khối lượng cơ bắp.

Bệnh nhân cần theo dõi sức khỏe thường xuyên và trao đổi với bác sĩ để có phương án kiểm soát tác dụng phụ phù hợp.

Làm thế nào để bắt đầu liệu pháp nội tiết an toàn?

Để đảm bảo an toàn, bạn cần tuân thủ các bước sau:

• Thăm khám bác sĩ chuyên khoa: Đánh giá tổng quát sức khỏe và tiền sử bệnh.
• Xét nghiệm hormone: Đo nồng độ estrogen, testosterone, TSH, hoặc các hormone liên quan.
• Lựa chọn hình thức điều trị: Thuốc uống, tiêm, hoặc bôi ngoài da dựa trên tình trạng.
• Theo dõi định kỳ: Kiểm tra 3-6 tháng/lần để đánh giá hiệu quả và tác dụng phụ.

Tôi có thể tự mua hormone để sử dụng không?

Không! Việc tự ý sử dụng hormone mà không có chỉ định từ bác sĩ có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe.

• Rối loạn nội tiết nghiêm trọng hơn: Việc bổ sung hormone không đúng liều lượng có thể gây mất cân bằng nội tiết, làm trầm trọng thêm tình trạng hiện có hoặc dẫn đến các rối loạn nội tiết khác. Ví dụ, sử dụng quá nhiều testosterone có thể gây teo tinh hoàn ở nam giới, trong khi lạm dụng estrogen có thể làm rối loạn chu kỳ kinh nguyệt ở phụ nữ.
• Gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và ung thư: Hormone thay thế (HRT) nếu sử dụng sai cách có thể làm tăng nguy cơ huyết khối tĩnh mạch, đột quỵ hoặc đau tim. Testosterone liều cao có thể dẫn đến cao huyết áp, làm tăng nguy cơ đau tim và đột quỵ. Lạm dụng estrogen trong thời gian dài có thể làm tăng nguy cơ ung thư vú và ung thư nội mạc tử cung.
• Tổn thương gan do lạm dụng thuốc: Một số dạng hormone uống, đặc biệt là steroid đồng hóa hoặc testosterone dạng uống, có thể gây tổn thương gan nghiêm trọng khi sử dụng không đúng cách. Dấu hiệu tổn thương gan bao gồm vàng da, đau bụng trên bên phải, mệt mỏi kéo dài và buồn nôn.

Vì sao cần có sự hướng dẫn của bác sĩ?

• Bác sĩ sẽ kiểm tra nồng độ hormone qua xét nghiệm máu trước khi chỉ định điều trị.
• Liều lượng hormone cần được cá nhân hóa theo tình trạng sức khỏe của từng người.
• Theo dõi định kỳ giúp đảm bảo an toàn và điều chỉnh kịp thời nếu có tác dụng phụ.

Liệu pháp nội tiết có phải là giải pháp lâu dài không?

Thời gian sử dụng liệu pháp nội tiết phụ thuộc vào mục đích điều trị:

• Ngắn hạn: 1-5 năm cho triệu chứng mãn kinh.
• Dài hạn: Suốt đời trong trường hợp suy giáp hoặc suy sinh dục nặng.
• Tạm thời: Vài tháng đến vài năm trong điều trị ung thư.

Bác sĩ sẽ cân nhắc lợi ích và rủi ro để quyết định thời gian tối ưu. Theo Mayo Clinic (2023), việc ngừng HRT cần giảm liều dần để tránh phản ứng rút hormone.

Lời khuyên từ chuyên gia về liệu pháp nội tiết

Áp dụng liệu pháp nội tiết một cách an toàn không chỉ dựa vào thuốc mà còn cần kết hợp với lối sống khoa học. Dưới đây là những lời khuyên quan trọng từ chuyên gia giúp bạn đạt hiệu quả tối ưu khi sử dụng liệu pháp này.

Kết hợp lối sống lành mạnh

• Chế độ ăn uống cân bằng: Bổ sung thực phẩm giàu protein, chất xơ, vitamin và khoáng chất để hỗ trợ quá trình sản xuất hormone tự nhiên.
• Hạn chế đường và thực phẩm chế biến sẵn: Đường và chất béo bão hòa có thể làm rối loạn nồng độ hormone, đặc biệt là insulin và estrogen.
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất giúp cân bằng hormone, tăng cường sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ béo phì – yếu tố gây mất cân bằng nội tiết.

Không bỏ qua kiểm tra định kỳ

• Thực hiện xét nghiệm hormone theo chỉ định: Điều này giúp bác sĩ theo dõi hiệu quả điều trị và điều chỉnh liều lượng khi cần.
• Tầm soát các nguy cơ liên quan: Một số liệu pháp nội tiết có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, loãng xương hoặc ung thư. Kiểm tra sức khỏe định kỳ giúp phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường.

Hiểu rõ cơ thể mình

• Lắng nghe những thay đổi của cơ thể: Nếu xuất hiện triệu chứng như đau đầu kéo dài, mất ngủ, mệt mỏi hoặc thay đổi cân nặng bất thường, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Ghi nhận và theo dõi triệu chứng: Việc ghi lại các thay đổi về thể chất và tinh thần giúp bác sĩ đánh giá liệu pháp có phù hợp hay không.

Liệu pháp nội tiết là một bước tiến quan trọng trong y học, giúp hàng triệu người cân bằng hormone và cải thiện sức khỏe. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả và an toàn, bạn cần sự hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa và cam kết theo dõi lâu dài. Nếu bạn đang gặp vấn đề về nội tiết tố, hãy bắt đầu bằng một cuộc kiểm tra sức khỏe để tìm ra giải pháp phù hợp nhất.

Biên tập nội dung: Nhà Thuốc Hồng Ân

Tài liệu tham khảo:

1. Endocrine Society (2022). Hormone Replacement Therapy Guidelines.
2. Mayo Clinic (2023). Hormone Therapy: Is it right for you?
3. National Institutes of Health (NIH) (2021). Menopause and Hormone Therapy.
4. Women’s Health Initiative (2002). Risks and Benefits of Estrogen Plus Progestin.
5. National Cancer Institute (NCI) (2021). Hormone Therapy for Cancer Treatment.
6. Cleveland Clinic (2022). Testosterone Replacement Therapy Outcomes.