Sau xạ trị ung thư nên ăn gì để hỗ trợ cơ thể phục hồi

Xạ trị là một trong những phương pháp điều trị ung thư phổ biến, giúp tiêu diệt tế bào ung thư nhưng đồng thời cũng gây ra nhiều tác dụng phụ như mệt mỏi, chán ăn, khô miệng, buồn nôn, hay tổn thương mô lành. Vậy sau xạ trị ung thư nên ăn gì để hỗ trợ cơ thể phục hồi, tăng cường sức đề kháng và giảm thiểu tác động tiêu cực? Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết, dựa trên khoa học, về chế độ dinh dưỡng phù hợp cho bệnh nhân sau xạ trị, cùng với các mẹo thực tế và thực đơn mẫu.

Tại sao dinh dưỡng quan trọng sau xạ trị?

Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (American Cancer Society), dinh dưỡng hợp lý sau xạ trị không chỉ giúp duy trì cân nặng, phục hồi sức khỏe mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống. Một nghiên cứu năm 2020 trên Journal of Clinical Oncology chỉ ra rằng 60-80% bệnh nhân ung thư gặp vấn đề về dinh dưỡng trong hoặc sau điều trị, dẫn đến suy kiệt cơ thể nếu không được can thiệp kịp thời.

Dinh dưỡng sau xạ trị cần tập trung vào:

• Bù đắp năng lượng: Xạ trị làm tăng nhu cầu calo (khoảng 25-30 kcal/kg trọng lượng cơ thể/ngày, theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia).
• Tái tạo mô: Protein và vi chất cần thiết để sửa chữa tổn thương do tia xạ.
• Giảm tác dụng phụ: Thực phẩm phù hợp giúp hạn chế buồn nôn, khô miệng, tiêu chảy.

Hãy cùng khám phá những nhóm thực phẩm tốt nhất và cách chế biến chúng!

5 nhóm thực phẩm chính mà bệnh nhân sau xạ trị nên ưu tiên

Dựa trên khuyến nghị từ các chuyên gia dinh dưỡng và nghiên cứu y khoa, dưới đây là 5 nhóm thực phẩm chính mà bệnh nhân sau xạ trị nên ưu tiên:

1. Thực Phẩm Giàu Protein

Protein là thành phần thiết yếu giúp tái tạo mô, tăng cường cơ bắp và hệ miễn dịch. Theo nghiên cứu từ Nutrition and Cancer (2019), bệnh nhân ung thư cần 1.2-2 g protein/kg trọng lượng cơ thể/ngày, cao hơn người khỏe mạnh (0.8 g/kg).

Thực phẩm gợi ý:

• Thịt nạc: Gà (100g cung cấp 31g protein), cá hồi (25g protein/100g), thịt bò nạc.
• Trứng: 1 quả trứng luộc chứa 6g protein, dễ tiêu hóa.
• Đậu hũ, đậu lăng: Thích hợp cho người ăn chay (8-10g protein/100g).
• Sữa: Sữa tách béo hoặc sữa công thức (8g protein/ly 240ml).

Mẹo chế biến:

• Nấu súp gà với rau củ để dễ nuốt.
• Xay sinh tố từ sữa, chuối và đậu phộng nếu khó nhai.

2. Rau Củ Và Trái Cây Tươi

Rau củ và trái cây cung cấp vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do bức xạ. Một nghiên cứu năm 2021 trên Antioxidants cho thấy vitamin C và E giảm 30% nguy cơ viêm mô sau xạ trị.

Thực phẩm gợi ý:

• Rau xanh: Cải bó xôi (3mg sắt/100g), bông cải xanh (89mg vitamin C/100g).
• Trái cây: Cam (53mg vitamin C/100g), kiwi, dâu tây.
• Củ: Khoai lang (dễ tiêu, 20g carb/100g), cà rốt (beta-carotene cao).

Mẹo chế biến:

• Hấp rau để giữ nguyên dưỡng chất.
• Ép nước cam tươi, pha loãng nếu miệng khô.

3. Thực Phẩm Giàu Năng Lượng

Xạ trị làm giảm năng lượng, khiến bệnh nhân cần thực phẩm cung cấp calo nhanh. Theo Clinical Nutrition (2020), bệnh nhân sau xạ trị cần tăng 10-20% lượng calo so với bình thường.

Thực phẩm gợi ý:

• Hạt: Hạnh nhân (579 kcal/100g), óc chó, hạt chia.
• Chất béo lành mạnh: Bơ (160 kcal/100g), dầu ô liu (884 kcal/100g).
• Ngũ cốc: Yến mạch (68 kcal/100g nấu chín), gạo lứt.

Mẹo chế biến:

• Trộn dầu ô liu vào súp hoặc salad.
• Làm sinh tố bơ với sữa đặc để tăng năng lượng.

4. Thực Phẩm Dễ Tiêu Hóa

Tác dụng phụ như buồn nôn, tiêu chảy thường gặp sau xạ trị, đặc biệt ở vùng bụng. Thực phẩm dễ tiêu hóa giúp giảm áp lực lên hệ tiêu hóa.

Thực phẩm gợi ý:

• Cơm trắng: 130 kcal/100g, nhẹ bụng.
• Khoai tây nghiền: Dễ ăn, cung cấp kali (421mg/100g).
• Súp: Súp rau củ, nước hầm xương (nhẹ nhàng, bổ dưỡng).

Mẹo chế biến:

• Nấu cháo loãng với thịt băm nhỏ.
• Hầm xương gà lấy nước dùng, thêm gừng để giảm buồn nôn.

5. Đồ Uống Bổ Sung Nước

Xạ trị thường gây khô miệng và mất nước. Theo khuyến nghị của Mayo Clinic, bệnh nhân cần 2-3 lít nước/ngày để hỗ trợ thận thải độc.

Đồ uống gợi ý:

• Nước lọc: 8-10 ly/ngày.
• Nước ép: Nước dừa (19 kcal/100ml), nước cam tươi.
• Trà: Trà gừng (giảm buồn nôn), trà bạc hà.

Mẹo:

• Uống từng ngụm nhỏ nếu khó nuốt.
• Thêm vài lát chanh vào nước để kích thích vị giác.

Thực phẩm nên tránh sau xạ trị

Ngoài việc biết sau xạ trị ung thư nên ăn gì, bạn cũng cần tránh các thực phẩm có thể làm trầm trọng thêm tình trạng sức khỏe:

Q&a: Những câu hỏi thường gặp về chế độ ăn sau xạ trị

Sau xạ trị có cần ăn kiêng nghiêm ngặt không?

Không nhất thiết phải kiêng khem quá mức, nhưng cần tránh thực phẩm gây kích ứng và ưu tiên đồ dễ tiêu, giàu dinh dưỡng. Theo National Cancer Institute, chế độ ăn cần linh hoạt dựa trên triệu chứng cụ thể của từng người.

Sau xạ trị vùng đầu cổ nên ăn gì?

Xạ trị vùng đầu cổ thường gây khô miệng, khó nuốt. Ưu tiên:

• Thức ăn mềm: Cháo, súp, sữa chua.
• Thực phẩm lỏng: Sinh tố, nước ép.
• Tránh đồ khô, cứng như bánh quy, thịt dai.

Sau xạ trị vùng bụng có cần kiêng đồ nhiều chất xơ không?

Nếu bị tiêu chảy, nên giảm chất xơ không hòa tan (như rau sống, vỏ trái cây) và tăng chất xơ hòa tan (yến mạch, chuối chín). Nghiên cứu từ Gastroenterology (2022) cho thấy chất xơ hòa tan giảm 25% triệu chứng tiêu hóa ở bệnh nhân xạ trị vùng bụng.

Làm thế nào để tăng cân sau xạ trị?

Để tăng cân:

• Tăng bữa phụ: 4-6 bữa/ngày.
• Dùng thực phẩm giàu calo: Bơ đậu phộng (587 kcal/100g), phô mai.
• Thêm sữa bột vào cháo, súp.

Thực đơn mẫu 1 ngày cho bệnh nhân sau xạ trị

Dưới đây là thực đơn tham khảo, cung cấp khoảng 2000-2500 kcal/ngày:

Chế độ ăn uống sau xạ trị không chỉ là cách để bổ sung năng lượng mà còn là “vũ khí” giúp cơ thể chống lại tác dụng phụ và phục hồi nhanh chóng. Sau xạ trị ung thư nên ăn gì? Hãy ưu tiên thực phẩm giàu protein, vitamin, dễ tiêu hóa, đồng thời uống đủ nước và tránh đồ kích ứng. Với thực đơn hợp lý và sự kiên trì, bạn sẽ sớm lấy lại sức khỏe và tinh thần lạc quan.

Biên tập nội dung: Nhà Thuốc Hồng Ân