Ung thư da không hắc tố: Hiểu đúng để phòng ngừa hiệu quả
Th3
Ung thư da không hắc tố (Non-melanoma skin cancer – NMSC) là loại ung thư da phổ biến nhất trên thế giới, chiếm phần lớn các ca ung thư da được chẩn đoán hàng năm. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ung thư da không hắc tố chiếm khoảng 90% tổng số ca ung thư da, với hơn 3 triệu ca mới mỗi năm trên toàn cầu (dữ liệu từ Global Cancer Observatory, 2020). Tại Việt Nam, dù tỷ lệ mắc thấp hơn so với các nước phương Tây do đặc điểm da và khí hậu, căn bệnh này vẫn đang gia tăng do thay đổi lối sống và thiếu ý thức bảo vệ da trước tia UV.
Ung thư da không hắc tố là gì?
Ung thư da không hắc tố (NMSC) là nhóm ung thư da phát triển từ các tế bào không phải hắc tố (melanocytes) trong lớp biểu bì da. Đây là loại ung thư ít hung hãn hơn ung thư hắc tố (melanoma), nhưng nếu không được điều trị kịp thời, nó vẫn có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến da và các mô xung quanh. NMSC bao gồm hai loại chính:
Ung thư biểu mô tế bào đáy (Basal cell carcinoma – BCC):
- Chiếm 70-80% ca NMSC.
- Phát triển từ tế bào đáy trong lớp biểu bì, thường ở vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng như mặt, cổ, vai.
- Hiếm khi di căn nhưng có thể xâm lấn cục bộ nếu không điều trị.
Ung thư biểu mô tế bào vảy (Squamous cell carcinoma – SCC):
- Chiếm 20-30% ca NMSC.
- Xuất phát từ tế bào vảy ở lớp trên của biểu bì, thường liên quan đến tổn thương da mãn tính hoặc sẹo.
- Có nguy cơ di căn cao hơn BCC, khoảng 2-5% trường hợp.
Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (American Cancer Society), NMSC thường gặp ở người lớn tuổi, đặc biệt là những người có làn da sáng và tiền sử phơi nắng kéo dài.
Nguyên nhân gây ung thư da không hắc tố là gì?
Nguyên nhân chính của ung thư da không hắc tố liên quan chặt chẽ đến tổn thương DNA trong tế bào da. Dưới đây là các yếu tố nguy cơ chính:
- Tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời hoặc giường tắm nắng là nguyên nhân hàng đầu. Nghiên cứu từ Journal of Investigative Dermatology (2020) cho thấy 90% ca NMSC liên quan đến phơi nhiễm tia UV. Người sống ở vùng khí hậu nhiệt đới hoặc làm việc ngoài trời có nguy cơ cao hơn.
- Người có làn da sáng (phototype I-II) dễ bị tổn thương hơn, với nguy cơ mắc NMSC cao gấp 10 lần so với da tối màu (Skin Cancer Foundation, 2021). Tiền sử gia đình mắc ung thư da làm tăng nguy cơ khoảng 2-3 lần.
- Sẹo bỏng, vết loét lâu lành hoặc viêm da mãn tính (như trong bệnh vảy nến) có thể dẫn đến SCC. Theo The Lancet Oncology (2019), 5-10% SCC phát triển từ sẹo cũ.
- Người dùng thuốc ức chế miễn dịch (sau ghép tạng) hoặc mắc HIV có nguy cơ mắc NMSC cao hơn 50-100 lần so với người bình thường (British Journal of Dermatology, 2020).
- Các chất như arsenic, hydrocarbon đa vòng (từ than đá) làm tăng nguy cơ SCC, đặc biệt ở công nhân ngành công nghiệp.
Triệu chứng của ung thư da không hắc tố là gì?
Triệu chứng của NMSC khác nhau tùy thuộc vào loại ung thư (BCC hay SCC). Dưới đây là các dấu hiệu phổ biến:
Triệu chứng của ung thư biểu mô tế bào đáy (BCC):
- Vết loét không lành: Thường là một đốm đỏ hoặc trắng, dễ chảy máu khi chạm vào.
- Nốt sáp hoặc ngọc trai: Nhỏ, bóng, có mạch máu nhỏ li ti trên bề mặt.
- Vùng da phẳng, màu nâu hoặc hồng: Phát triển chậm, thường ở mặt hoặc cổ.
Triệu chứng của ung thư biểu mô tế bào vảy (SCC):
- Khối u sần sùi: Có vảy, đỏ, dễ bong tróc hoặc chảy máu.
- Vết loét mãn tính: Không lành sau 4-6 tuần, thường ở môi, tai hoặc tay.
- Sừng hóa: Vùng da dày lên như mụn cóc.
Dấu hiệu cảnh báo chung:
- Thay đổi kích thước, màu sắc hoặc hình dạng của tổn thương da.
- Ngứa, đau hoặc nhạy cảm bất thường tại vùng da bị ảnh hưởng.
Bảng: So sánh triệu chứng BCC và SCC
| Triệu chứng | BCC | SCC |
|---|---|---|
| Hình dạng | Nốt sáp, ngọc trai | Sần sùi, vảy, sừng hóa |
| Vị trí phổ biến | Mặt, cổ, vai | Tay, môi, tai |
| Tốc độ phát triển | Chậm | Nhanh hơn |
| Nguy cơ di căn | Hiếm (<1%) | Có thể (2-5%) |
Làm thế nào để chẩn đoán ung thư da không hắc tố?
Chẩn đoán NMSC đòi hỏi sự kết hợp giữa khám lâm sàng và các xét nghiệm chuyên sâu. Dưới đây là các phương pháp chính:
- Khám da: Bác sĩ da liễu kiểm tra tổn thương da bằng mắt thường hoặc kính phóng đại (dermatoscope). Đánh giá theo nguyên tắc ABCDE: Asymmetry (bất đối xứng), Border (đường viền), Color (màu sắc), Diameter (đường kính), Evolving (thay đổi).
- Sinh thiết da: Lấy mẫu mô từ vùng nghi ngờ để phân tích dưới kính hiển vi. Xác định loại ung thư (BCC hoặc SCC) và mức độ xâm lấn.
- Chụp hình ảnh (nếu cần): CT hoặc MRI: Dùng khi nghi ngờ ung thư đã di căn đến hạch bạch huyết hoặc cơ quan khác (thường ở SCC).
Các giai đoạn của ung thư da không hắc tố là gì?
NMSC thường được phân giai đoạn theo hệ thống TNM (Tumor, Node, Metastasis):
- Giai đoạn 0: Ung thư chỉ ở lớp biểu bì (carcinoma tại chỗ).
- Giai đoạn I-II: Khối u khu trú, chưa lan đến hạch bạch huyết (đường kính <4cm).
- Giai đoạn III: Lan đến hạch bạch huyết gần đó.
- Giai đoạn IV: Di căn xa (xương, phổi), hiếm gặp ở NMSC.
SCC có nguy cơ tiến triển nhanh hơn BCC, đặc biệt nếu xuất hiện ở môi hoặc tai.
Điều trị ung thư da không hắc tố như thế nào?
Điều trị NMSC phụ thuộc vào loại ung thư, kích thước, vị trí và sức khỏe bệnh nhân. Dưới đây là các phương pháp phổ biến:
- Phẫu thuật: Cắt bỏ tổn thương: Loại bỏ khối u cùng một phần da lành xung quanh, hiệu quả 95-98% ở giai đoạn sớm (American Academy of Dermatology, 2021). Phẫu thuật Mohs: Cắt từng lớp da, kiểm tra dưới kính hiển vi, phù hợp với BCC ở mặt.
- Liệu pháp tại chỗ: Kem hóa trị (5-Fluorouracil): Dùng cho tổn thương nhỏ, tỷ lệ khỏi 80-90%. Liệu pháp quang động (Photodynamic therapy – PDT): Sử dụng ánh sáng và chất nhạy quang để tiêu diệt tế bào ung thư.
- Xạ trị: Dùng khi phẫu thuật không khả thi (vùng khó tiếp cận như mí mắt), hiệu quả 85-90%.
- Điều trị toàn thân (hiếm): Thuốc hóa trị hoặc liệu pháp miễn dịch (như Cemiplimab) dùng cho SCC di căn.
Bảng: So sánh các phương pháp điều trị NMSC
| Phương pháp | Ưu điểm | Nhược điểm |
|---|---|---|
| Phẫu thuật | Hiệu quả cao, ít tái phát | Để lại sẹo |
| Kem hóa trị | Không xâm lấn | Chỉ dùng cho tổn thương nhỏ |
| Xạ trị | Phù hợp vùng nhạy cảm | Tác dụng phụ (đỏ da, kích ứng) |
| PDT | Không để lại sẹo | Hiệu quả thấp hơn phẫu thuật |
Ung thư da không hắc tố có thể phòng ngừa không?
NMSC là một trong những loại ung thư có thể phòng ngừa hiệu quả. Dưới đây là các biện pháp:
- Bảo vệ da khỏi tia UV: Dùng kem chống nắng SPF 30+, đội mũ, mặc áo dài tay.
- Tránh giường tắm nắng: Nghiên cứu từ JAMA Dermatology (2020) cho thấy nguy cơ SCC tăng 2,5 lần ở người dùng giường tắm nắng.
- Kiểm tra da định kỳ: Phát hiện sớm tổn thương bất thường.
- Hạn chế hóa chất độc hại: Tránh tiếp xúc arsenic hoặc hydrocarbon.
Tiên lượng ung thư da không hắc tố ra sao?
Tiên lượng của NMSC rất khả quan nếu phát hiện sớm:
- BCC: Tỷ lệ chữa khỏi gần 100%, hiếm di căn.
- SCC: Tỷ lệ sống sót 5 năm trên 90% ở giai đoạn sớm, giảm xuống 50-60% nếu di căn (SEER Database, 2022).
Ung thư da không hắc tố là căn bệnh phổ biến nhưng có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách bảo vệ da sẽ giúp bạn giảm nguy cơ mắc bệnh. Hãy kiểm tra da thường xuyên và tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu nếu có dấu hiệu nghi ngờ.
Biên tập nội dung: Nhà Thuốc Hồng Ân
Tài liệu tham khảo
- World Health Organization (WHO), Global Cancer Observatory 2020.
- American Cancer Society, Non-Melanoma Skin Cancer.
- Journal of Investigative Dermatology, UV Radiation and Skin Cancer, 2020.
- Skin Cancer Foundation, Risk Factors for NMSC, 2021.
